We Refugees Archive

אין ראָװנאָ

דער צוג אונדזערער איז װידער לאַנג געשטאַנען אויף אײן אָרט. פֿינסטער געװען, װי ערגעץ אונטער דער ערד. געשטאַנען זענען מיר אויף אַ באַן־סטאַציע, װײל איך האָב געהערט באַװעגונג. װאַגאָנעס האָבן זיך גערוקט און געקלאַפּט. […] איך בין צוגעגאַנגען צום פֿענסטער און געפֿרעגט בײַ דער פֿינסטערניש:

– װוּ שטײען מיר?

– מיר שטײען אויף דער סטאַציע ראָװנאָ.

[…] דער צוג איז נאָך אַלץ געשטאַנען. די בײנער האָבן געבראָכן. אפֿשר גאָר אַראָפּגײן אין ראָװנע? קײן כוח האָב איך נישט מער. און האָפֿענונג? װער װײסט, אפֿשר װעט אין ראָװנע בעסער זײַן. איצט שפּילט צופֿאַל די גרעסטע ראָלע. אפֿשר ליגט אין ראָװנע מײַן מזל? […] דערװײַל האָט זיך דער צוג אַרויסגערוקט פֿון דער פֿינסטערניש און איז אַװעק אין אַ צװײטער פֿינסטערניש. מיר זענען געפֿאָרן עטלעכע שעה, אָפּגעשטעלט זיך און זיך װידער גערוקט. געקומען זענען מיר אויף דער סטאַציע זדאָלבונאָװאָ בעת עס האָט שוין אָנגעהויבן צו טאָגן. […] עפּעס האָט מיך אויפֿגעריסן פֿון פּלאַץ: איך פֿאָר נישט װײַטער, איך װעל פֿון זדאָלבונאָװאָ אַװעקגײן צופֿוס קײן ראָװנע און זאָל זײַן װאָס עס װיל. אין לובלין איז פֿאַרבליבן סטופּניצקי, גאָטליב איז אַװעק קײן פּינסק און איך גײ קײן ראָװנע. יעדער אײנער האָט זײַן גורל.

[…] צען אין דער פֿרי בין איך אַרײַנגעקומען קײן ראָװנע. דאָ איז שוין נישט געװען די פֿרידלעכקײט און רואיקײט פֿון שאָסײ. צענדליקער טויזנטער פּליטים, ציװילע און באַאַמטע, האָבן פֿאַרפֿלײצט די גאַסן. עס האָט גערודלט, װי ערבֿ אונטערגאַנג. איך בין שוין געװען אַביסל אַ געניטער פּליט, האָב איך באַשלאָסן צו גײן אין “טאָז”. דאָס איז די ייִדישע געזונטהײט־געזעלשאַפֿט. אין יעדער שטאָט איז געװען אַזאַ אָפּטײלונג.

–איך בין דער און דער. אפֿשר קאָנט איר מיר העלפֿן?

– גוט! װאָס פֿאַרלאַנגט איר?

– אַ װאַנע און װעש.

[…] איך האָב געהאַט גליק. הונדערטער מענטשן האָבן גענעכטיקט אויף דער גאַס און איך האָב אַ גרויסן צימער. טויזנטער זוכן װוּ אָפּצועסן און איך האָב דאָס בעסטע… װײ איז מיר מיט מײַן גליק! איך האָב ערשט דערפֿילט, װי לוקאָװ און לובלין האָבן אַ תּל געמאַכט פֿון מײַן האַרץ.

איך האָב זיך אין ראָװנע געפּלאָנטערט צװישן טויזנטער פּליטים, געלאָפֿן צו זײ און אַנטלאָפֿן פֿון זײ. אַרײַן אין די מחנות, װי אַ פּאַליע צװישן פּאַליעס. אָנגעזאַפּט זיך מיט ביטערע קלאַנגען און באַלד אָפּגעשװוּמען אין מײַן אײנזאַמקײט.

[…] אין דער פֿרי, אַכט אַזײגער, זענען מיר אַלע אין שעלטער. […] נאָך אַ מעת־לעת, אָדער עפּעס מער, אָדער װײניקער, װעט אַרײַנקומען דער דײַטש און ער װעט מאַכן דאָס, װאָס אים װעט זיך װעלן מאַכן…

אין אַזאַ רגע לויפֿט אַרײַן אין שעלטער די דינסט פֿון אונדזער פֿישבײן. ביז איצט איז זי געװען אויבן אין קיך, זי האָט נישט געהאַלטן פֿון קײן שעלטער. איצט איז זי אַרײַנגעלאָפֿן פֿאַרסאָפּעט און אָנגעהויבן דערצײלן. דער ראַדיאָ איז דאָך אָפֿן די גאַנצע צײַט. האָט זי געהערט, װי מאָסקװע האָט גערעדט, אַז די סאָװיעטן־מאַכט האָט באַשלאָסן צו פֿאַרנעמען די מזרח־געביטן. הײַנט װעלן דאָ שוין זײַן די רוסן. אויף זיכער, אויף זיכער. זי האָט אַלײן געהערט. אויגן און אויערן האָט מען אָנגעשטעלט, מען האָט נאָך אָבער נישט געגלויבט.

[…] דרײַ אַזײגער בײַטאָג. פּונקט דרײַ אַזײגער האָבן זיך אין שטאָט אַרײַנגעגליטשט די ערשטע סאָװיעטישע טאַנקען. אײנס נאָכן אַנדערן. אויף יעדן טאַנק אַ רויט פֿענדל און זעלנער באַװאָפֿנטע מיט די ביקסן גרײט.

[…] בעת איך בין אַרויס פֿון װאַרשע, האָב איך געפֿילט, אַז לאַנג װעט עס נישט דויערן, איך װעל פֿאַלן. און איצט – מען האַלט זיך… דאָס האָט מיך פּשוט געמאַכט נײַגעריק. און לאָמיר ציען װײַטער. זאָל דאָס זײַן אַזאַ שפּיל מיטן לעבן דעם אַכזר. זאָל עס!

[…] דער ראַדיאָ האָט דערצײלט, אַז ליטע באַקומט װילנע און אין גיכן זאָל עס טאַקע געשען. עס האָט אַ קלאַפּ געטון אין מוח, אין האַרץ. ליטע װעט באַקומען װילנע. ליטע איז דאָך אַ נײטראַל לאַנד און פֿון דאָרט װעט מען אפֿשר קאָנען זיך אַרויסכאַפּן אין דער װעלט אַרײַן. די פֿאַנטאַזיע האָט זיך צעשפּילט. עפּעס האָט זיך צעזונגען און צעקלונגען אין דער נשמה:

װילנע און פֿון װילנע קײן קאָװנע און װײַטער, װײַטער פֿון דאַנען. איך האָב פֿאַרגעסן מײַן מידקײט, מײן קראַנק האַרץ. איך האָב אויפֿגעװאַכט און געלאָפֿן אַהין, אַהער, געשטאַנען אין דער רײ, געװאַרט אויף פּאַפּירלעך און דערנאָך זיך געשלעפּט לאַנגע מעת־לעתן אין שמוציקע װאַגאָנעס. סאַרני, באַראַנאָװיטש, לידע. איך בין געקומען אין װילנע. דאָרט באַגעגנט כּמעט אַלע חבֿרים, מיט װעלכע מען איז צוזאַמען אַרויס פֿון װאַרשע. אין װילנע זענען געװען די רוסן, אין װילנע איז קײן ברויט נישט געװען. שפּעטער האָבן די שטאָט פֿאַרנומען די ליטװינער… מען האָט זיך װידער געשטעלט װאַרטן אין דער רײ, געװאָלט אַ דערלויבעניש אַרײַנצופֿאָרן קײן קאָװנע…

In Równo

Our train was again standing on one spot for a long time. It was dark as if somewhere underground. We were standing at a station because I heard movement. Wagons were moved and beaten. […] I went to the window and asked into the darkness:

– Where are we?

– We are standing at the Równo station.

The train was still standing. The bones were aching. Should I maybe get off at Równo? I had no strength left. And hope? Who knows, maybe it would be better in Równo. Now luck was the most important thing. Maybe my luck is in Równo? In the meantime the train left this darkness and was off into the next darkness. We drove for several hours, sometimes we stopped, sometimes we moved. We arrived at the station Zdołbunów while it was already beginning to dawn. Something pulled me from my seat: I’m not going any further, I’ll walk from Zdołbunów back to Równo on foot and come what may. Stupnitski stayed in Lublin, Gotlib left us in Pinsk and I am going to Równo. Everyone has his destiny.

[…] I arrived in Równo at 10 am. The peace and quiet of the road had already passed. Tens of thousands of refugees, civilians and officials, flooded the streets. Everything was on the move like the day before the end of the world. By now I was already a skilled refugee, so I decided to go to “TOZ.” This is the Jewish health society. In every city there was such a department.

– I am this and that. Maybe you can help me?

– Good! What do you need?

– A bathtub and some fresh clothes. […]

I was lucky. Hundreds of people were sleeping in the street and I had a big room. Thousands were looking for food and I had the best… My luck was hurting! Only now did I really feel how Luków and Lublin turned my heart into a heap of rubble. […]

In Równo, I joined the thousands who had fled, ran to them and then escaped from them. Into the masses like a stake among stakes. I satiated myself with bitter rumours and very soon escaped into my loneliness.

One morning, 8 o’clock, we all ran to a shelter. […] After a day, or a little longer or less, the German will march in and they will do whatever they wants to do… Suddenly, our Fishbein’s maid came running into the shelter. Until now she had been up in the kitchen, she didn’t believe in shelters. Now she came running breathlessly and started to tell us. The radio was on all the time. She heard Moscow announce that the Soviet power has decided to take the Eastern territories. The Russians will come today. For sure, for sure. She heard it herself. Eyes and ears were fixed on her, but no one believed it yet. […]

Three o’clock. At exactly 3 p.m. the first Soviet tanks entered the city. One after the other. On each tank a red banner and an armed soldier with his weapons was ready. […]

When I left Warsaw, I felt that it would not be long before I died. And now, I’m surviving… It just made me curious. Move on. Let it be a game with life, the monster. Let it be! […]

The radio announced that Lithuania will get Vilnius and that it will happen very soon. My heart was pounding. Lithuania will get Vilnius. Lithuania is a neutral country and from there you will be able to steal yourself out into the world. My imagination went crazy. Something in my soul was singing enthusiastically and trumpeted:

Vilnius and from Vilnius to Kovno and on, on from there. I forgot my tiredness, my sick heart. I woke up and walked here and there, stood in queues, waited for documents, and then dragged myself in dirty wagons for long days. Sarny, Baranowicze, Lida. I arrived in Vilnius. There I met almost all the friends I had left Warsaw with. In Vilnius were the Russians, in Vilnius there was no bread. Later the Lithuanians took over the city… I started to line up again to get permission to go to Kowno…

Zusman Segalovitsh (1884-1949), 11For biographical details see Cohen, Nathan: Segalovitsh, Zusman in: The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe, https://yivoencyclopedia.org/article.aspx/Segalovitsh_Zusman (25.9.2019). is considered one of the most popular Yiddish writers in Poland in the interwar period. He was one of the few Polish-Jewish writers who were able to get a seat on the so-called journalist train, which left Warsaw for Lublin on the night of September 5-6, 1939, to escape the German invasion and arrived in Vilnius on October 10, 1939. Segalovitsh, however, did not arrive in Vilnius by train, but by other means. After meandering by train for some time, he decided to get off near the Eastern Polish town Równo 22now Rivne in northwestern Ukraine. and stay there for the time being as part of the large refugee community. He experienced the Soviet occupation, learned here that Vilnius had been assigned to Lithuania and decided to continue his flight to Vilnius. Two years later he left Vilnius for the Soviet Union, from where he went to Palestine, and survived the Shoah. In 1948 he reached the USA, where he lived until his death in 1949.

Footnotes

• 1For biographical details see Cohen, Nathan: Segalovitsh, Zusman in: The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe, https://yivoencyclopedia.org/article.aspx/Segalovitsh_Zusman (25.9.2019).
• 2now Rivne in northwestern Ukraine.

Excerpt from:

Segalovitsh, Zusman, 1947: Gebrente Trit : Eyndrikn un iberlebungen fun a plitim-vanderung, Buenos Aires: Tsentral-Farband fun poylishe yidn in Argentine, Chapter 4: In Rovno.

From the Yiddish Book Center’s Steven Spielberg Digital Yiddish Library.